DEĞİŞEN ZAMAN ALGISI

 

Mevsimlerin, ayların çok çabuk başlayıp bittiğinden, zamanın su gibi akıp gittiğinden dem vurmayanımız yok galiba. İçinde bulunduğumuz çağın bu etkisini öyle ya da böyle deneyimliyoruz. Bu genel ve yaygın cümlelerin değil ,  son bir aydır farklı mevzularda ama aynı odak noktasında kurduğum öznel cümlelerimin yarattığı farkındalığın daha tesir edici oluşu ne acayip.

Birkaç mevzu hakkında ki konuşmalarımın sonu "yooo, daha çok oldu" şeklinde bir yükleme evrildi. Sonra oturup hesap kitap yapınca benim yüklemlerimin hepsi baş aşağı devrildi. En son da bir kahvaltı sofrasında devrilen yüklemlerim sonucu sesli hayıflanır ve "zaman algımı yitirdim , neden acaba? "  diye derken , babamın  " yaşlanıyorsun"  şeklinde ki bitirici vuruşu ile nakavt oldum. Yeni yaşına kısacık bir zaman  kalmış kızcağza denir mi ama şimdi bu:( Kolay gider mi hiç  yutulan lokma mideye şimdi :)

İşin latifesi bir kenara fark edilebilir bir halin ve bu kadar kısa sürede cereyan etmesinin sonucunda, babamın da yaş ile alakalı tespiti sonrası ister istemez bir merak hasıl oldu. Birçok muammayı barındırıyor olsa da içinde,  ilerleyen yaşın zaman algısındaki değişimde hiç de yabana atılmayacak türden etkileri olduğu rahatlıkla söylenebiliyor.

Zamansal yanılsama, zaman algısındaki çarpıklık olarak değerlendirliyor. Zaman algısı, zamanla ilgili çeşitli görevleri ifade ediyor. Bazı zamansal yanılsama tipleri var. ( bkz.)  Teleskopik etki denilen tip, insanların yakın zamandaki olayları gerçekte olduklarından daha uzak ( geriye doğru teleskop), uzak zamandaki olayları gerçekte olduklarından daha yakın ( ileri teleskop) zamanda hatırlama eğiliminde olduğunu ifade ediyor.

Yukarıdaki videoda kapsamlı bir anlatım var. Yaşla alakalı hususu  cımbızladığımda elimde kalanlar şunlar oldu ;

Kişinin iç saati  bir şekilde yavaşlarsa , zaman kişi için daha hızlı akıyor. Beyinde ki dopamin miktarı fazla olduğunda iç saat hızlanırken, az olduğunda yavaşlıyor. Yaşlandıkça dopamin salgısında azalma meydana geliyor ve bu azalma iç saatin yavaşlamasına , zamanın daha hızlıymış gibi algılanmasına neden oluyor.

Yapılan bir çalışmada , sıçanlara düzenli aralıklarla bir kolu çektiklerinde , kendilerine yiyecek veren bir sistem kuruluyor. Bu sistemi öğrenen hayvan kendi zaman algısını geliştirerek kendisi kolu çekip yemeğini almayı öğreniyor. Sonra , hayvanın dopamin üreten hücreleri yok ediliyor ve hayvanın zamanlama yeteneğini yitirdiği gözlemleniyor. Daha sonra dışarıdan hayvana dopamin takviyesi yapılıyor ve hayvanın tekrar zamanlama yeteneğini  kazandığı görülüyor. Buradan çıkaracağımız sonuç çok açık. Dopaminlere hücum :) 

Zaman algısındaki değişikliğin yaşla bağlantısı hususunda şöyle bir görüş de öne sürülüyor ; Yaş ilerledikçe daha az yeni deneyimler olması ve rutinleşen hayat,  günlerin normal seyirde , aylar ve yılların çok daha hızlı aktığı hissine sebep oluyor. Zaman ölçerken yeni anılarımızın sayısını hesapladığımız için böyle oluyormuş. Yeni bir şeyler denemek de bu durumun çaresiymiş. ( bkz.)

Bir diğer ilginç olan şu; Yeni bir yerde zaman gençlik dönemine özgü; geniş ve yaygın bir akışa sahip oluyor ve bu süre 6 ila 8 gün arasında sürüyormuş. Sonra insan o yere alıştıkça, akışta bir hızlanma kendini hissettiriyor. Kişi günlerin hafiflediği, bir vakit sonra günlerin elinden hızla kayıp gittiği hissine kapılıyormuş. (bkz. s/138-139 ) Tekdüzelikten çıkmak, rutin ve monoton yaşantıya hapsolmamak oldukça önemli bir etken gibi görünüyor değişen zaman algımızda.

Tabi tüm bunlar sağlıklı bir bireyde olabilecek rutin şeyler ve üstesinden el verdiği ölçüde gelinebilecek problemler. Konuyla alakalı diğer mevzular,  mevzu dışında :)